Novités
Ai 09/10/2009, dales 20.00, manifestaziun dal titul: A s´odëi, Tibet,
Sciöche l‘ titul dl liber dij bele, se tratel de na realté de mituns y jogn dl Tibet, che mëss passè n ju de confin a passa 6.000 metri tl Himalaya por sun sciampè fora de süa patria tuta ite dala Cina, por se assiguré l‘dagnì y mantignì la cultura tibetana te n exil manajé dala só dl Dalai Lama tl India. Cun musiga, sequënzes de film y liòn dant perts fora de so liber, portarà dant l’auturia chësta realté che va dër a cör.
Füga danter dlacia y nëi
„Vigni möt che arbandona l Tibet é portadù de speranza por na cultura che manacia da jì ala fin“, scrî l´ auturia y realisadëssa de films dër conesciüda, Maria Blumencron da Köln. Da 50 agn incà – dala ocupaziun dl Tibet dai cineji – sun sciampa mituns sot a zircostanzes de prigo de mort sura i jus alć dl Himalaya fora por lascè süa patria y jì tl Nepal o tl’India. Süa destinaziun é les scores dl Dalai Lama, olache al ti aspeta na buna istruziun y la prospetiva da vire en liberté. Vigni ann él apresciapüch 1.500 mituns y jogn che combat ćina inultima cuntra dlacia y nëi, datrai inće sura i 6.000 metri de altëza, cun la speranza de n miù dagnì te n ater paîsc. Valgügn ne röia mai a destinaziun.
Sciöche döt à metü man
Tl 1997 à Maria Blumencron l’pröm iade avertì sön la situaziun di mituns dl Tibet. Laôta ara odü por caje tla televijiun l’retrat de na möta che sön la füga é dlaciada te na tempesta de nëi. L’ auturia s´ à tut dër a cör la situaziun che ara à odü tla televijiun, ëra s’à informè di motifs ćiodì che chisc mituns y jogn sun sciampa y s’á tut dant da fà odëi, tres stories y films, l’chît destin de chisc mituns y jogn. „Al vëgn desmostrè, tan mal che ara mëss ti jì a na populaziun, sce geniturs é desponüs da lascè jì sü mituns, la scincunda plü preziosa tla vita, te n dagnì malsigü“, insciö iustifichëia Blumencron süa dezijiun da lascè sö so laûr da aturia por scrì libri y fà documentars. Aladô de ći ruta che an tôl, po la marcia sura l’ju danter l’Tibet y l’Nepal doré 22 dis. Prighi él da vigni pert: „Tl Tibet él la polizia cineja armada, dala pert dl Nepal stal l’prigo tl arpizé i crëp, l’tru passa tres na morena de dlacià“, spliga l’auturia te na intervista. „Implü é i profugs le plü gonot dër mal atrezà. Ai và cun ćialzà basc, se infascia sać de plastica incër les ćialzines cuntra l’môl, y n’à degügn sać da dormì. Gonot se röia l’proviant, ciodì che tan de spëisa ne pon nia se tó impara . I profugs röia adalerch cun na gran fan.“ Da passa diesc agn s’engajëia l’auturia, nasciüda a Viena, por mituns dl Tibet che é sön la füga: Blumencron à acompagné l’liendar aiutant di profugs Kelsang Jigme te öna de sües misciuns prigoroses y ëra à scrit te so nü liber stories dl destin de chisc mituns y sü geniturs che resta zoruch. Al é stories tragiches, plënes de forza y speranza, che fej odëi l’destin de na popolaziun che manaćia da morì fora.
Ciudì pa tl Museum Ladin ?
Sciöche manifestaziun che reverda l’tema dl ann, la liberté, y inće sciöche cornisc ala mostra atuala “Sëura la montes tl viërs dla libertà” à l’Museum Ladin orü dediché na sëra a n popul da munt dal’atra pert dla tera, marturjè dal’ocupaziun cineji. La sóra speranza de podëi vire en liberté süa identité, cultura y religiun ó dì da oramai 50 agn incà sun sciampè adascusc sura les munts altes dl Himalaya por rové jö dal’ altra pert tl’ India y tl’Nepal. Dailò à l’Dalai Lama y süa só Jetsun Pema, cun aiüć da vigni pert dl’monn, metü en pé scores, istituć y convënć tibetans. Che geniturs é bugn da menè sü mituns sön n iade tan prigorus, sënza la garanzia che ai röies a destin y de podëi ćiamò i odëi, dij fora döt sön la situaziun dramatica de prijonia, proibiziun y maltratamënć che l’popul tibetan mëss soportè da 60 agn incà.
Ći fajessun pa nos Ladins, sce al nes gniss te n iade proibì da vire nosta cultura, nosta identité y nostres tradiziuns, da baié ladin y dandadöt da pratiché nosta religiun cristiana? Chësta domanda oressun nes fà por analisé y fa n piće ejam de cosciënza de ći valur che nos ladins i dun a nosta identité y religiun y tan inant che nos sun desponüs da combate por podëi vire inant en liberté döt ći che i un.
Punsun madër a ći che al è suzedü chilò te Südtirol ai tëmpes dl opziun, ći che é les “Katakombenschulen”, ći che al à orü dì por nosta jënt che al ti gnô t’en iade cambié l’cognom, arubé la personalité. Chi che ne azetâ nia l’fascism, l’lingaz y la cultura taliana messâ sun jì y lascè dô döt so avëi y soportè tröpes d’ atres umiliaziuns: guai a s’infidé da dì val cuntra l’regim fascist, an risćiâ la porjun. Mo almanco podô nosta jënt pratiché inant cun liberté la religiun cristiana. Avisa chësc i suzedel ai tibetans, implü i vëgnel impedì da pratiché liberamënter la vedliscima tradiziun religiosa tibetana, ê pö l’Dalai Lama l’unica istanza religiosa y politica tl Tibet, ël á messü sun sciampè y ne po’ nia gnì odü ofizialmënter sciöche capo spiritual.
Chi che ô danfora se fa na idea de ći che al gnarà mostrè y portè dant ai 9 de otober tl Museum Ladin po dè na odlada sön la plataforma de internet Youtube, don ite l’titul dl liber “Auf Wiedersehen Tibet”