Novités
18.07.2014 La mostra "Le cör dla ciasa" é segn daverta!
La mostra sön la stüa tla Val Badia tl Museum Ladin é daurida al publich.
La stüa, che é stada secui alalungia la ćiamena prinzipala dla ćiasa tles valades ladines y te döt le Tirol, é śëgn la protagonista dla mostra temporana "Le cör dla ćiasa- La stüa tla Val Badia", inaudada incö, vëndres ai 18 de messè dl 2014, tl Museum Ladin Ćiastel de Tor a San Martin de Tor dal assessur provinzial por la cultura ladina y i museums Florian Mussner. L'entrada é debann.
La stüa é stada secui alalungia la ćiamena prinzipala dl'abitaziun tles valades ladines y te döt le Tirol. La parora ladina stüa y chëra todëscia Stube é liades tramesdöes ala parora taliana por mogun stufa, che é da ciafè te vigni stüa.
Śëgn é la stüa la protagonista dla mostra temporana "Le cör dla ćiasa- La stüa tla Val Badia", inaudada incö, vëndres ai 18 de messè dl 2014, tl Museum Ladin Ćiastel de Tor a San Martin de Tor dal assessur provinzial Florian Mussner, dala curadëssa Katharina Moling y dal curadù y diretur dl museum Stefan Planker. Sciöche l'assessur Mussner spliga: "Mostres sciöche chëra dl Museum Ladin sön la stüa testemoniëia sciöche i museums südtirolej ô ester inraijià tla cultura y tla spezifizité de nosc raiun, nia ma por les tignì sö mo inće por les mantignì vies y svilupé nosc dagnì".
I temesc plü importanć é l'evoluziun architetonica dla stüa, i ogeć che la caraterisëia, les usanzes y i rić colià. L'esposiziun i afrontëia cun imajes, tesć, ogeć, documënć originai y n valgönes staziuns interatives. Al manćia indere na recostruziun un a un de na stüa ladina tipica - che é bele tl Ćiastel de Tor - ajache le fin é plütosc da ti ćiarè plü avisa ai singui elemënć de n te' ambiënt.
Na documentaziun fotografica de bëgn 40 stües dla Val Badia, da chëres plü vedles dl XVI secul a chëres manco vedles dl XIX, é la basa dl percurs sön so svilup architetonich. La pröma fontana olache an baia de na "stupa" (stüa) tl Südtirol é dl 1194. N valgönes stües mostrades - tröpes de chëstes por le pröm iade al publich - é gnüdes chirides fora ajache ares é sot sconanza dl Ofize Bëgns culturai, d'atres deperpo sön segnalaziun. Les imajes realisada dal fotograf Alfred Erardi vëgn acompagnades da tesć scrić da Helmut Stampfer, professur de storia d'ert dl'Université da Desproch.
La mostra dl Museum Ladin se conzentrëia spo sön i elemënć fisc dla stüa; dantadöt sambëgn la stüa y le punt de furn, post ideal por se scialdè. O le ćiantun dl crist, n crist cun incëria imajes sacres dl Cör de Gejù y de Santa Maria y santes sura mësa. Y ćiamò le parpanticul, les credenz de grandëzes desvalies, la tafladöra y i vidri dagnora pici a na moda che al ne s'un jiss nia fora le ćialt. Dal'esposiziun nen vëigon n valgügn ejemplars originai, spligà sön tofles dal etnograf Hans Grießmair. Tröc de chisc ogeć é colià cun usanzes familiares: por ejëmpl ê le banch da furn dl capofamilia.
Mo la stüa, che ê la sóra ćiamena ćialda dla ćiasa, se trasformâ dantadöt d'invërn te n laboratore. Les ëres firâ y tiesciô la lana, tornâ la pëgna da fà smalz y lasciâ crësce dui iadi al ann la pasta da fà pan. Ara ê inće la lerch olache artejans viandanć - slaifri, tlompri, carigà - laurâ. Tla Val Badia - mo nia ma - ê la stüa le scenar de mistiers, usanzes y rić, protagonisć dla seziun antropologica dla mostra, olache massaries y ogeć se barata jö cun i tesć dl antropologh Emanuel Valentin.
Te stüa gnôl San Micorà cun i malans o la vedla donacia - na ëra vistida sö da stria che scoâ demez l'ann vedl cun süa granara. Sce al morî zacai gnô le mort infornì sö te stüa y stopè jö cun n cortù cujì fora.
Aladô de na usanza particolara gnôl metü i dënz che ti ê tomà fora al mort te scrin. Chisc dënz ê gnüs metüs canche al ê ćiamò en vita te na sfëssa dl parëi de lëgn de stüa.
Le funz de stüa ascogna morvëies: dl 2008, tratan i laûrs de restauraziun de na stüa a Ćiampidel, a San Ćiascian, àn ciafè documënć y ogeć, cun laprò na lëtra dl 1948 cun n salüt a che gnô do y na spaternöra, intrami da odëi dala mostra.
La mostra temporana "Le cör dla ćiasa- La stüa tla Val Badia" dl Museum Ladin Ćiastel de Tor a San Martin de Tor é daverta dai 19 de messè ai 31 d'otober dl 2014 y, do la palsa sajonala dl museum, dai 26 de dezëmber dl 2014 ai 5 d'aurì dl 2015.
L'entrada é debann.
Informaziuns: Museum Ladin Ćiastel de Tor, strada Tor 65, San Martin de Tor, tel. 0474 524020, http://www.museumladin.it/.